Opzet en methode

Aanbod

Diversiteit, financieel-economische omstandigheden en eigendomsverhoudingen van aanbieders

Monitoring van de diversiteit, financieel-economische omstandigheden en eigendomsverhoudingen van aanbieders heeft een vaste plek in de jaarlijkse monitoring in het kader van de Mediamonitor. De gegevens zijn overwegend afkomstig uit jaarverslagen en jaarrekeningen, al dan niet via de Kamer van Koophandel verkregen. De gegevens worden voor zover mogelijk afgestemd met de betreffende mediabedrijven. Daarnaast wordt informatie gebruikt uit berichtgeving en persberichten over samenwerkingen en activiteiten van mediabedrijven. Onderzoeksrapportages en jaarverslagen van brancheorganisaties en belangenverenigingen worden gebruikt voor informatie over de reclamemarkt en over algemene trends in het medialandschap.

De gegevens over de grootste mediabedrijven die op Nederland gericht media-aanbod creëren worden verzameld in bedrijfsprofielen. De bedrijfsprofielen bevatten informatie over hun belangrijkste activiteiten sinds het verschijnen van de laatste Mediamonitor. Daarnaast wordt een overzicht gegevens van omzet, winst, opbrengsten en omvang in fte’s in het voorgaande kalenderjaar, de eigendomsverhoudingen met peildatum 31 december van het voorgaande jaar en het bereik van de voornaamste mediamerken, titels en platforms in het voorgaande kalenderjaar.

Economische- en opiniemacht

In het geval van een crossmediale functionele marktdefinitie is het op dit moment niet mogelijk marktaandelen te berekenen om economische macht te bepalen. Er is momenteel geen data voorhanden over marktaandelen binnen bijvoorbeeld de nieuws- en opiniemarkt. Wel kan bereik worden gebruikt om de positie op functionele markten te bepalen. Om de economische macht van een mediabedrijf te monitoren zijn omzet en winst goede algemene criteria, waarbij ook hier dient te worden opgemerkt dat de omzet alleen maar ten delen uit bijvoorbeeld nieuwsproducten bestaat. In de jaarlijkse Mediamonitor rapportage besteden we hier aandacht aan.

Voor het berekenen van opiniemacht moet een rekenmodel worden opgezet. Dit is vooralsnog geen onderdeel van de jaarlijkse monitoring, maar is een ambitie voor de toekomst. In het rekenmodel moeten naast mediagebruik ook andere indicatoren worden meegenomen, zoals bijvoorbeeld het belang van het media-aanbod in de informatievoorziening, de impact van een medium en vertrouwen.

Redactionele onafhankelijkheid

Onderzoek naar redactionele onafhankelijkheid wordt uitgevoerd op incidentele basis. In 2015 is in het kader van de Mediamonitor een onderzoek gedaan naar redactionele onafhankelijkheid en in 2021 is er een verkennende analyse uitgevoerd naar redactiestatuten bij aanbieders van audiovisuele mediadiensten. Tevens worden ontwikkelingen op dit gebied nauwlettend in de gaten gehouden en wordt erover gerapporteerd in de jaarlijkse Mediamonitor indien relevant.

Diversiteit van het media-aanbod

De diversiteit van invalshoeken in het media-aanbod is lastig meetbaar te maken omdat het vrijwel onhaalbaar is tot een valide codering te komen voor verschillende invalshoeken. Wel kan de verscheidenheid van het media-aanbod worden onderzocht, waarbij naar de overlap tussen, omvang en verscheidenheid van het media-aanbod gekeken kan worden middels een inhoudsanalyse. Zo onderzoeken we onder andere de genrediversiteit van televisiepakketten sinds 2014. Ook een onderzoek naar de diversiteit van actoren in het media-aanbod kan uitgevoerd worden middels een inhoudsanalyse. In 2019 en 2021 is een onderzoek uitgevoerd naar de representatie van vrouwen in non-fictie televisieprogramma’s.

Gebruik

Diversiteit van het mediagebruik en ontwikkelingen in mediagebruik

We monitoren het bereik van de mediatypen, mediamerken, titels en platforms jaarlijks, waarbij we een focus hebben op de merken, titels en platforms die een rol spelen in de informatievoorziening. Bij voorkeur monitoren we – indien data beschikbaar is – het gemiddelde dagelijkse bereik, zodat we inzicht krijgen in de dagelijkse routine van mediagebruikers. Ook volgen we de tijdsbesteding aan media, indien informatie beschikbaar is. Gegevens over bereik van mediatypen, mediamerken, titels en platforms zijn voornamelijk afkomstig uit de nationale bereiksonderzoeken. Verschillende organisaties zijn verantwoordelijk voor de bereikcijfers in Nederland:

Stichting Nationaal Onderzoek Multimedia (NOM): leesgedrag
Stichting Nationaal Luister Onderzoek (NLO): luistergedrag
Stichting KijkOnderzoek (SKO): kijkgedrag
Verenigde Internet Exploitanten (VINEX) met het NOBO (Nederlands Online Bereiksonderzoek): internetgedrag

Gezamenlijk werken deze partijen nu samen om tot één nationaal bereiksonderzoek (NMO) te komen waarin de verschillende typen gedrag crossmediaal zullen worden gemeten.

Aanvullend maken we gebruik van allerlei onderzoeksrapportages van verschillende bronnen over mediagebruik die niet in de bereiksonderzoeken terugkomen, zoals gegevens over toegang tot media, social media gebruik, podcastgebruik en gebruik van streamingsdiensten. Ook volgen we nieuwsberichten over algemene trends in het mediagebruik.

Idealiter zouden we in het mediagebruik willen focussen op het nieuwsgebruik. De bereiksonderzoeken leveren op dit moment daar niet de geschikte data voor. Daarom zijn we in 2018 gestart met een samenwerking met het Reuters Institute for the Study of Journalism en brengen we jaarlijks het Digital News Report uit over het nieuwsgebruik.

Hiernaast voeren we zelf incidenteel of periodiek onderzoek uit om meer inzicht te krijgen in bereik en gebruik van bijvoorbeeld lokale media of specifieke doelgroepen. Sinds 2017 onderzoeken we tweejaarlijks het kijkgedrag van Nederlandse burgers middels een representatieve survey, waarin we ook de tevredenheid met televisiepakketten onderzoeken.

Vertrouwen in media

Inzicht in vertrouwen, motivatie, bekendheid en beoordeling van het media-aanbod door mediagebruikers wordt op periodieke basis gemonitord of wordt in incidentele onderzoeksprojecten al dan niet in samenwerking met onderzoeksorganisaties en universiteiten onderzocht. Het Digital News Report levert ons inzichten op over vertrouwen in nieuwsmedia, niet alleen door de survey resultaten, maar ook door de samenwerking met de VU in kwalitatief verdiepend onderzoek onder nieuwsgebruikers.

Gepersonaliseerde interactie met media

We hebben de ambitie aanvullend exploratief onderzoek te doen in samenwerking met universiteiten en onderzoeksorganisaties naar de toegang tot online media en de gevolgen daarvan voor de diversiteit van het mediagebruik, in de vorm van incidenteel of periodiek onderzoek op basis van zowel kwantitatieve of kwalitatieve onderzoeksmethodes. Nieuwe onderzoeksmethodes zoals digital tracking, scrolling data en eye tracking nemen hierin in belang toe, net als interdisciplinair onderzoek. In 2019 is een start gemaakt met dergelijk onderzoek, toen onderzoek is uitgevoerd naar filter bubbels in Nederland, in samenwerking met het onderzoeksinstituut van de Universiteit van Amsterdam, IViR. Ook is het Commissariaat consortiumpartner in het AI, Media & Democracy ELSA Lab, een onderzoeksproject van UvA, HvA en CWI naar de impact van AI op de democratische functie van media.

Zie ook de volgende overzichten van ons onderzoek en monitoring:

Figuur 3

Figuur 4