Toezicht op gedrag & cultuur

Zoals ook verwoord in de Toezichtaanpak 2024 verwacht het Commissariaat van media-instellingen dat zij zorgdragen voor een goede interne risicobeheersing. In dit kader heeft het Commissariaat in zijn toezicht onder meer aandacht voor de kwaliteit van de inrichting en een goed functioneren van het risicomanagementproces en onderwerpen als governance en organisatiecultuur.

Waarom vindt het Commissariaat toezicht op gedrag en cultuur belangrijk?

Het toezicht door het Commissariaat vereist om verschillende redenen aandacht voor gedrag en cultuur. In de eerste plaats is inzicht in gedrag en cultuur relevant om toezicht te houden op de maatschappelijke doelen die dit toezicht beoogt te beschermen (zoals het uitvoeren van de publieke media-opdracht, rechtmatige besteding van gelden en in het licht daarvan een goede werking van risicomanagement en juiste inrichting van bedrijfsvoering). In de tweede plaats heeft het Commissariaat de wettelijke opdracht om op een aantal specifieke gedrag en cultuur gerelateerde normen toe te zien.

We merken op dat de aandacht van het Commissariaat voor gedrag en cultuur breder is dan sociale veiligheid en/of grensoverschrijdend gedrag. Ook van belang zijn aspecten als besluitvorming, leiderschap en communicatie, zoals de toon vanuit raden van toezicht en bestuur. In hoeverre dragen deze aspecten van de cultuur bij aan de doelen van de onder toezicht staande organisatie, of loopt men daardoor wellicht (onnodige) risico’s? Aandacht voor dergelijke thema’s in de sector is wat het Commissariaat betreft essentieel voor het borgen van de kwaliteit van het media-aanbod en het voorkomen van zaken die daaraan in de weg staan.

Wat is de juridische basis voor het gedrag en cultuurtoezicht door het Commissariaat?

Het toezicht op gedrag en cultuur van publieke media-instellingen is gebaseerd op artikel 2.3, artikel 2.142a en artikel 2.178 van de Mediawet 2008. Dit is verder uitgewerkt in de beleidsregels governance en interne beheersing 2017 en in de Gedragscode Integriteit Publieke Omroepen. De directies en de raden van toezicht hebben daarin de opdracht gekregen om binnen hun organisaties voor een cultuur zorg te dragen die gericht is op het vervullen van de publieke mediaopdracht.

Waar richt het gedrag- en cultuurtoezicht van het Commissariaat zich op?

Publieke media-instellingen zijn uiteraard zelf verantwoordelijk voor een gezonde cultuur in hun organisatie. Het gedrag- en cultuurtoezicht van het Commissariaat richt zich op die kenmerken en risico’s in de organisatiecultuur, die het uitvoeren van de publieke mediaopdracht door publieke media-instellingen, de naleving van wet- en regelgeving, en de naleving van de Gedragscode in gevaar brengen. Het Commissariaat beoordeelt omroepen op de mate waarin gedrag- en cultuurrisico’s zijn ingebed in het risicomanagement en de besturing van de organisatie.

Daarbij valt te denken aan thema’s als besluitvorming, leiderschap, het omgaan met fouten en communicatie. In dat kader gaat het bijvoorbeeld om de vraag of de ‘tone at the top’ en de manier waarop besluitvorming en communicatie plaatsvindt bijdragen aan de (publieke) doelen van de media-instelling en niet zorgen voor onnodige risico’s. Om hierin inzicht te krijgen wordt onder meer gekeken naar groepsdynamiek, gedragspatronen en diepgewortelde overtuigingen en waarden die het handelen in organisaties bewust of onbewust beïnvloeden. Daarnaast wordt gekeken naar de prikkels voor gedrag die uitgaan van sociale normen en machtsverhoudingen of organisatorische grondoorzaken. Denk daarbij aan het risico op ongewenst gedrag door ambitieuze prestatiedoelen of keuzes voor bepaalde contractvormen.

Wanneer daar aanleiding toe is kan het Commissariaat ook bepaalde onderdelen van de risicoanalyse of beheersing toetsen door het uitvoeren van een toezichtonderzoek. Denk aan onderzoek naar hoe wordt omgegaan met waarborgen tegen verkeerde prikkels als gevolg van te behalen resultaten. Daarbij kan bijvoorbeeld ook worden gekeken naar de kwaliteit van het gesprek over dergelijke thema’s tussen bestuur en Raad van Toezicht.

Hoe verhoudt de rol van het Commissariaat zich tot die van de Raden van Toezicht?

Primair zijn publieke media-instellingen zelf verantwoordelijk voor het bevorderen van een gezonde cultuur. Raden van Toezicht hebben hierbij een belangrijke rol als interne toezichthouder. De interne en externe toezichthouder hebben ieder een eigen rol, waarbij het Commissariaat als externe toezichthouder ook oog heeft voor de positie en activiteiten van de Raad van Toezicht. Wij beoordelen het gehele samenspel en kijken naar de manier waarop de media-instelling haar eigen checks and balances heeft georganiseerd. De media-instelling, inclusief de Raad van Toezicht, moet verantwoording afleggen over de organisatiecultuur die bijdraagt aan het vervullen van de publieke media-opdracht, niet alleen bij incidenten, maar doorlopend en tijdig.

Het Commissariaat heeft overigens geen rol ten aanzien van de (goedkeuring van) benoemingen van leden van de Raden van Toezicht. Bij omroepen die de rechtsvorm van een vereniging hebben is de benoeming voorbehouden aan de Verenigingsraad; bij omroepen die de vorm van een stichting hebben (NOS, NTR) is dit het ministerie van OCW.

Wat hebben jullie tot nu toe gedaan naar aanleiding van signalen over grensoverschrijdend gedrag?

Het toezicht op gedrag en cultuur is sinds eind 2022 geïntensiveerd. Onze aandacht is op dat moment met name uitgegaan naar de waarborgen die partijen troffen voor onafhankelijk en zorgvuldig onderzoek naar (vermeend) grensoverschrijdend gedrag, omdat gedegen onderzoek van belang is voor het treffen van de juiste maatregelen.

Nu de uitkomsten van de Commissie van Rijn bekend zijn (zie ook Veelgestelde vragen toezicht op rapport Onderzoekscommissie Gedrag en Cultuur Omroepen), richten we ons toezicht op de stappen die partijen gaan zetten of reeds hebben gezet om hun organisatiecultuur – waar nodig – te verbeteren.

 Waar kan ik terecht met een signaal over gedrag en cultuur?

Het Commissariaat neemt signalen over ongewenst gedrag binnen de NPO of publieke omroepen zeer serieus en gebruikt deze signalen in zijn toezicht. Voor meer informatie op welke wijze u terecht kunt bij het Commissariaat zie Tip of melding?